Odpowiednie żywienie kobiet w tracie trwania ciąży ma niebagatelny wpływ na prawidłowy rozwój dziecka jak i na dobre samopoczucie oraz zdrowie matki. Wszystkie etapy – ciąża, poród i karmienie piersią, związane są z ogromnymi zmianami w organizmie kobiety, co wymaga dostarczenia prawidłowej podaży kalorii, makro jak i mikroelementów, dlatego warto zadbać o zbilansowaną dietę. Bardzo częstą chorobą ujawniającą się podczas ciąży jest cukrzyca ciążowa.
Czym jest cukrzyca ciążowa?
Cukrzyca ciążowa, to hiperglikemia – czyli stan, gdzie stężenie glukozy we krwi utrzymuje się na podwyższonym poziomie – która rozpoznana zostaje po raz pierwszy w trakcie ciąży. Zaburzenie to ustępuje po 6-8 tygodniach po porodzie. Kobiety z cukrzycą ciążową cechują się wyższym ryzykiem wystąpienia cukrzycy typu 2 w przyszłości. Dlatego ważne jest również wykonywanie badań kontrolnych w celu monitorowania glikemii.
Jak wygląda patogeneza cukrzycy ciążowej?
Patogeneza cukrzycy ciążowej jest procesem złożonym i wieloczynnikowym. W trakcie trwania ciąży wzrasta stężenie niektórych hormonów tj. progesteron, estrogeny, prolaktyna i laktogen łożyskowy. Hormony te mają przeciwstawne działanie względem insuliny – co jest jednoznaczne z tym, że podnoszą one stężenie glukozy we krwi poprzez obniżenie wrażliwości tkanek organizmu kobiety będącej w ciąży na działanie insuliny.
Rozpoznanie cukrzycy ciążowej dokonuje się przy pomocy doustnego testu obciążenia glukozą (OGGT), inaczej nazywany „krzywą cukrową”. Test ten polega na zbadaniu poziomu glikemii na czczo, a następnie po 60 i 120 minutach od wypicia roztworu zawierającego 75 g cukru. Prawidłowe wartości glikemii w OGGT to:
- Na czczo: poniżej 92 mg/dl ( <5,1 mmol/l);
- W 60 minucie: poniżej 180 mg/dl ( <10,0 mmol/l);
- W 120 minucie: poniżej 153 mg/dl ( ≤8,5 mmol/l).
W przypadku podwyższonej chociaż jednej wartości rozpoznaje się cukrzycę ciążową.
Kto jest narażony na wystąpienie cukrzycy ciążowej?
Cukrzycę ciążową możemy zaobserwować u każdej kobiety, która dotychczas miała prawidłowe wartości glikemii. Natomiast najczęściej jest ona diagnozowana u kobiet z:
- Nadmierną masą ciała,
- Zespołem policystycznych jajników –PCOS,
- Nadciśnieniem tętniczym,
- Rozpoznaniem cukrzycy w poprzednich ciążach,
- Genetycznym obciążeniem – cukrzyca wśród najbliższych członków rodziny,
- W wieku powyżej 35 lat,
- Gdy poprzednie dziecko urodziły z masą ciała powyżej 4 kg.
Powikłania u matki i dziecka
Cukrzyca ciążowa wymaga szybkiego rozpoznania i wdrożenia odpowiedniego leczenia. Nieleczona powoduje szereg negatywnych następstw zarówno dla matki, jak i dla płodu. Kobiety narażone są na nadciśnienie tętnicze, stany przedrzucawkowe, poronienia, porody przedwczesne, zakażenia dróg moczowych, hiperbilirubinemię, kardiomiopatię lub występowanie cukrzycy ciążowej w kolejnych ciążach. Dodatkowo wśród nich aż 7-krotnie wzrasta ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2.
U noworodków, których matki borykały się z niekontrolowaną cukrzycą ciążową znacznie częściej występuje zbyt duża masa urodzeniowa noworodka (makrosomia). Dodatkowo noworodki te są narażone na urazy okołoporodowe tj. dystocja barkowa czy wystąpienie hipoglikemii. Częściej występują również wady wrodzone jak i nierzadko obserwowany jest poród przedwczesny. U dzieci tych w wieku dorosłym występuje zwiększone ryzyko różnych dolegliwości zdrowotnych m.in.: choroby układu krążenia, podwyższone ciśnienia tętnicze, insulinooporność, cukrzyca, zespół metaboliczny i nadmierna masa ciała.
Jak powinna wyglądać dieta u kobiet z cukrzycą ciążową?
Hiperglikemia w ciąży zwiększa ryzyko powikłań u ciężarnej i płodu, dlatego należy dążyć do optymalizacji kontroli glikemii. Jako podstawowy sposób oceny kontroli metabolicznej zalecana jest samokontrola glikemii przez kobiety będące w ciąży. Za prawidłowe uznaje się następujące wartości glikemii w samokontroli:
- na czczo oraz przed posiłkami: 70–90 mg/dl (3,9–5,0 mmol/l);
- maksymalna glikemia w 1. godzinie od rozpoczęcia posiłku: < 140 mg/dl (< 7,8 mmol/l);
- w 2. godzinie po rozpoczęciu posiłku < 120 mg/dl (6,7 mmol/l);
- między godziną 2:00 a 4:00: 70–90 mg/dl (3,9–5,0 mmol/l).
Zapotrzebowanie energetyczne w poszczególnych trymestrach ciąży
Celem leczenia dietetycznego osób z cukrzycą jest uzyskanie i utrzymanie: prawidłowego stężenia glukozy we krwi w celu prewencji powikłań cukrzycy, optymalnego stężenia lipidów i lipoprotein, odpowiednich wartości ciśnienia tętniczego krwi w celu redukcji ryzyka chorób naczyń krwionośnych jak i pożądanej masy ciała. Każda pacjentka z cukrzycą ciążową powinna otrzymać zindywidualizowany plan żywieniowy. Kaloryczność diety powinna być dostosowana do BMI przed ciążą, poziomu aktywności fizycznej, zalecanych przyrostów masy ciała w ciąży, dynamiki wzrastania płodu. Zarówno nadmierny przyrost masy ciała jak i niedobór masy ciała ciężarnej jest związany z wystąpieniem komplikacji zarówno u matki jak i dziecka. Na przestrzeni kolejnych trymestrów ciąży zmienia się kaloryczność diety. W 1 trymestrze do całkowitej przemiany materii dodajemy 85 kcal, w 2 trymestrze – 285 kcal a w 3 trymestrze – 475 kcal.
Rozkład poszczególnych posiłków
Dieta w cukrzycy ciążowej opiera się na spożywaniu produktów o niskim indeksie glikemicznym oraz posiłków o niskim ładunku glikemicznym. Zalecane są systematyczne posiłki, 3 główne – śniadanie, obiad kolacja i 3 przekąski – drugie śniadanie, podwieczorek i obowiązkowo 2 mniejsza kolacja przed snem. Szczególnie istotny jest niewielki posiłek spożywany przed snem, ponieważ zabezpiecza on ciężarną przed hipoglikemią nocną i ketogenezą głodową. Posiłek ten powinien składać się z węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym.
Węglowodany, białka i tłuszcze …
Ważna jest ilość, jakość i rozkład węglowodanów w naszym jadłospisie. Główne źródło węglowodanów powinny stanowić pełnoziarniste produkty zbożowe tj. pieczywo pełnoziarniste, makaron pełnoziarnisty, ryż brązowy czy gruboziarniste kasze. Produkty te powinny być gotowane al dente. Istotnym elementem jest podaż warzyw i owoców, powinny być one prawidłowo oczyszczone i spożywane w jak najmniej przetworzonej formie. Do każdego posiłku należy wprowadzić warzywa lub owoc. Podstawowe ograniczenie dotyczy cukrów prostych, których spożywanie należy zmniejszyć do minimum np. słodycze, cukier, miód, dżemy, słodkie napoje czy soki owocowe. Kolejnym ważnym elementem jest białko, które powinno się znaleźć w każdym posiłku. Zalecane są ryby, chude mięso, nabiał pasteryzowany, jaja (po obróbce termicznej), strączki. Ostatnim makroskładnikiem są tłuszcze, które również powinny znaleźć się w każdym posiłku, gdyż tak samo jak białko obniżają ładunek glikemiczny posiłku. Warto z tej grupy spożywać oleje roślinne, oliwę z oliwek, tłuste ryby morskie, orzechy, pestki czy awokado.
Przykładowe posiłki:
- Śniadanie: twarożek z rzodkiewką, ogórkiem, szczypiorkiem i pestkami dynii + pieczywo pełnoziarniste
- II śniadanie: kanapki z pieczywa pełnoziarnistego z awokado, rukolą, jajkiem na twardo, papryką i rzodkiewką
- Obiad: duszona pierś z indyka w sosie koperkowym + kasza bulgur + surówka z kapusty pekińskiej, marchii, jabłka, cebuli i oliwy z oliwek
- Podwieczorek: Skyr naturalny z borówkami, malinami i orzechami włoskimi
- Kolacja: sałatka z pieczonym łososiem, brokułem, papryką, oliwą i makaronem pełnoziarnistym
- 2 kolacja: kanapka z hummusem, szynką i pomidorkami koktajlowymi.
Jakie są produkty zakazane w ciąży?
- Surowe, słabo ścięte lub nieodgotowane jaja
- Niepasteryzowanego nabiał
- Surowe, niedogotowane lub wędzone na zimno mięso/ryby np. sushi, tatar, szynka parmeńska
- Ryby o wysokiej zawartości rtęci i ryby drapieżne, tj. miecznik, płytecznik, makrela królewska czy tuńczyk
- Wątróbka
- Nieumyte warzywa i owoce
- Sacharyna
- Alkohol i papierosy
- Produkty wysokoprzetworzone – fast foody, batoniki, chipsy, słodkie napoje podlegają ograniczeniu do minimum