Około 90% dorosłych osób spożywa codziennie kofeinę, co czyni ją najpowszechniejszym środkiem pobudzającym na świecie. Kawa, herbata, napoje bezalkoholowe oraz napoje energetyczne są powszechnie dostępnymi źródłami kofeiny. Spożycie napojów energetycznych dramatycznie wzrosło w ciągu ostatnich dwóch dekad, szczególnie wśród nastolatków i młodych dorosłych. Napoje energetyczne są reklamowane jako produkty dające zastrzyk energii w celu poprawy sprawności fizycznej czy poznawczej. Jednak badania potwierdzające te twierdzenia wskazują jedynie na krótkoterminowe efekty działania tego rodzaju napojów. W rzeczywistości z napojami energetycznymi powiązano kilka niekorzystnych skutków zdrowotnych.
Skład napojów energetycznych
Większość napojów energetycznych zawiera 100–300 miligramów kofeiny na porcję, chociaż ilości te mogą się różnić. Należy podkreślić ,że niektóre osoby spożywają do kilku sztuk tego rodzaju napoju na dobę, w związku z czym ilość spożytej kofeiny znacznie wzrasta. Podaż 400 miligramów kofeiny dziennie uważa się za bezpieczną dawkę dla większości dorosłych. Kobiety w ciąży lub karmiące piersią powinny ograniczyć spożycie do 200 miligramów na dzień. Nie ustalono bezpiecznego poziomu kofeiny dla dzieci, natomiast większość towarzystw naukowych odradza spożywania zarówno jej jak i innych używek przez dzieci i młodzież. Najczęściej dodawanymi składnikami oprócz kofeiny są: guarana i tauryna. Kofeina odpowiada za przyśpieszenie pracy serca, zmniejsza uczucia zmęczenia i senności. Guarana, powszechnie stosowana w napojach energetycznych, zawiera kofeinę. Dlatego jej dodatek zwiększa całkowitą zawartość kofeiny w napoju,co może być stosunkowo niebezpieczne, gdyż producenci tych napojów nie zamieszczają informacji ile kofeiny zawiera sama guarana. Jej działanie opiera się na stymulacji układu nerwowego,poprawianiu czujności i nastroju, zmniejszeniu zmęczenia oraz zwiększeniu wydolności psychicznej i fizycznej. Tauryna natomiast posiada właściwości antyoksydacyjne, jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania mięśni, obniża ciśnienie krwi czy działa też wyciszająco w sytuacjach narażenia na stres. Napoje energetyczne odznaczają się wysokim poziomem cukru, ale również mogą zawierać witaminy i składniki mineralne. Napoje energetyczne są szeroko promowane jako produkty zwiększające energię, przeciwdziałające zmęczeniu, poprawiające sprawność umysłową i fizyczną, natomiast należy zachować ostrożność w przypadku ich nadmiernego stosowania, ponieważ badania nad ich bezpieczeństwem i skutecznością są ograniczone. Ponadto niektóre ze składników tego rodzaju napojów mogą wchodzić w interakcje z lekami.
Potencjalne działania niepożądane napojów energetyzujących
Skutki zdrowotne kofeiny różnią się w zależności od osoby i zależą od dawki. Wykazano, że kofeina poprawia czujność, czas reakcji i zdolność koncentracji. Może pomóc złagodzić niekorzystne skutki braku snu. Jej spożycie wiąże się ze zmniejszonym ryzykiem choroby Parkinsona, choroby Alzheimera, niealkoholowej marskości wątroby i dny moczanowej. Jednak spożycie kofeiny jest również związane z nerwowością, bezsennością, drażliwością i atakami paniki. Nadmierne spożycie kofeiny, takie jak ponad 400 miligramów dziennie, może powodować kołatanie serca, drżenie, pobudzenie, niedorozwój poznawczy, zwiększone ryzyko depresji i zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Spożywanie dużej ilości kofeiny wiąże się również ze zwiększonym ryzykiem innych uzależniających zachowań, takich jak palenie tytoniu i nadużywanie alkoholu. Napoje energetyzujące mogą zawierać znaczne ilości dodanego cukru lub innych substancji słodzących.
Zaburzenia sercowo-naczyniowe
Kilka badań wykazało wzrost częstości akcji serca i ciśnienia tętniczego krwi po spożyciu napoju energetycznego. Odkrycia te przypisywano ergogenicznym efektom zawartości kofeiny w napoju energetycznym. Ponadto udokumentowano objawy ze strony układu krążenia – arytmie czy przyśpieszone tętno. Ostatnio powiązano spożywanie napojów energetycznych z zawałem mięśnia sercowego u zdrowej młodzieży. Ta obserwacja została poparta odkryciami, że spożywanie napojów energetycznych powoduje agregację (zlepianie się) płytek krwi u zdrowych osób. Ostatnie doniesienia wykazały związek między nadmiernym spożyciem napojów energetyzujących a rozszerzeniem tętnic, powstawaniem tętniaka, rozwarstwieniem i pęknięciem dużych tętnic.
Zaburzenia neurologiczne i psychologiczne
Osoby zwykle rozwijają objawy zatrucia kofeiną w dawkach równych lub większych niż 200 mg. Objawy obejmują niepokój, bezsenność, zaburzenia żołądkowo-jelitowe i skurcze mięśni. Ponadto wysokie spożycie kofeiny jest związane z ostrymi i przewlekłymi codziennymi bólami głowy. Badanie młodzieży wykazało związek między spożyciem kofeiny a agresywnymi zachowaniami i zaburzeniami zachowania. W kilku doniesieniach zasugerowano, że napój energetyczny może przyczyniać się do udaru niedokrwiennego mózgu i prowadzić do napadów padaczkowych.
Zaburzenia metaboliczne
Napoje energetyczne zwykle zawierają duże ilości cukru. Zawartość cukru występuje głównie w postaci sacharozy, glukozy lub syropu kukurydzianego o wysokiej zawartości fruktozy. Ponieważ wysokie spożycie dodanego cukru może przyczyniać się do problemów zdrowotnych, wytyczne zalecają ograniczenie spożycia dodanych cukrów do nie więcej niż 10% całkowitego dziennego zapotrzebowania energetycznego. Zazwyczaj spożycie całej puszki energetyka (około 500ml) zawiera 50 gramów węglowodanów prostych, co w przeliczeniu daje nam 10 łyżeczek cukru, czyli pokrywa już zawartość cukru dodanego na cały dzień, zakładając że zapotrzebowanie na dzień wynosi 2000 kcal. Wysokie spożycie napojów energetycznych może powodować stan zapalny, zwiększać ryzyko otyłości, insulinooporności i cukrzycy typu 2. Ponadto wysoka zawartość cukru w napojach energetycznych może zmniejszać aktywność, różnorodność i ekspresję bakterii jelitowych, co prowadzi do zwiększonego ryzyka otyłości i zespołu metabolicznego. Wysokie spożycie kofeiny zmniejsza wrażliwość na insulinę , co może wyjaśniać wzrost poziomu glukozy we krwi po spożyciu napoju energetycznego.
Wpływ na zdrowie jamy ustnej
Jedno z badań wykazało silny związek między napojami energetycznymi a erozją szkliwa. Przypisuje się to niskiemu pH i wysokiej zawartości cukru w napojach energetycznych. Napoje energetyczne poprzez swoją kwasowość powodują erozję, czyli rozpuszczanie tkanek zęba. W rezultacie stają one przez to bardziej podatne na nadwrażliwość oraz próchnicę.
Wpływ na jakość snu
Związki zawarte w napojach energetycznych wpływają na skrócenie czasu snu i pogorszenie jego jakości, czego skutkiem jest przemęczenie i osłabianie organizmu. Zburzenia te obejmują przede wszystkim dzieci w wieku szkolnym. Jedno z badań naukowych wskazuje, że aż 73% młodzieży (12-18lat) spożywa minimum 100mg kofeiny na dzień. Wśród nich zauważono spadek aktywności na zajęciach, co przełożyło się na negatywne wyniki w nauce, zaburzenia nastroju i podejmowanie ryzykownych zachowań. Z tego wynika, że produkt który z założenia miał dać siłę do nauki przyniósł zupełnie odwrotny efekt niż oczekiwano. Dlatego trzeba mieć na uwadze, że napoje energetyczne przeznaczone są wyłącznie do spożycia przez osoby dorosłe.
Napoje energetyczne mogą wykazywać pozytywny korzystny wpływ na wydolność wysiłkową w różnych dyscyplinach sportowych. Jednak, chociaż napoje energetyczne mogą korzystnie wpływać na wydajność, udokumentowano możliwe szkodliwe problemy zdrowotne, szczególnie wśród dzieci i młodzieży. Biorąc pod uwagę ten fakt oraz rosnącą popularność tych napojów, należy zachować ostrożność podczas spożywania napojów energetycznych. Warto zastanowić się nad naturalnymi zamiennikami tego rodzaju napojów, które są nieszkodliwe dla zdrowia. Lepszym wyborem będzie filiżanka czarnej kawy, która zawiera 5 razy mniej kofeiny niż znane napoje energetyczne. Efekt pobudzenia uzyskamy też z pomocą zielonej herbaty, Yerba Mate, czy też porannych ćwiczeń.