Czy kiedykolwiek zastanawiałeś się dlaczego o danej porze chce ci się spać lub czemu o tej samej godzinie czujesz głód? Te zachowania (a także wiele innych) regulowane są przez nasz rytm dobowy. Jeżeli rytm zastaje zaburzony może przyczynić się do rozwoju wielu schorzeń, zwłaszcza zespołu metabolicznego. Rytm dobowy odpowiada również za prawidłową pracę układu pokarmowego, a co za tym idzie odczuwania głodu oraz sytości.
Rytm dobowy
Rytm dobowy jak sama nazwa wskazuje obejmuje 24 godziny. Sterowany jest przez centralny zegar znajdujący się w jądrze nadskrzyżowaniowym w podwzgórzu oraz przez zegary obwodowe zlokalizowane w narządach i tkankach (w wątrobie, tkance tłuszczowej, trzustce czy mięśniach). Rytm dobowy warunkowany jest przez obecność światła, która padając na siatkówkę oka przekazuje informacje do zegara centralnego, który następnie przekazuje informacje do zegarów obwodowych. Komunikacja ta możliwa jest dzięki hormonowi jakim jest melatonina (wydzielana jest w nocy, gdy nie ma światła). Światło nie jest jedynym czynnikiem, które reguluje rytm dobowy, oprócz niego wpływ mają między innymi: aktywność zarówno społeczna jak i umysłowa, wysiłek fizyczny czy zjadane posiłki, a także zmiana temperatury. Wiele procesów fizjologicznych jest regulowanych przez rytm okołodobowy. Jego prawidłowe funkcjonowanie warunkuje prawidłową pracę organizmu (a także sprawność psychiczną i fizyczną) i dostosowuje prace organizmu do zmieniających się warunków środowiskowych. Rytm warunkuje prawidłowe wydzielanie m.in. hormonów – greliny, leptyny, kortykosteronu czy insuliny oraz pracę układu pokarmowego, który całkowicie inaczej funkcjonuje w dzień niż w nocy. Funkcje te obejmują ruchliwość, wydzielanie, trawienie, wchłanianie / metabolizm składników odżywczych, proliferację komórek i naprawę tkanek.
Zaburzenia rytmu okołodobowego
Prawidłowy rytm dobowy można zaburzyć poprzez: pracę zmianową, późne pory posiłków, skład diety, podróżowanie między strefami czasowymi, ekspozycja na światło niebieskie, różny schemat dnia (np. w przypadku pracy na tygodniu i wolnych weekendach), brak lub niski poziom aktywności fizycznej. Jednym z objawów zaburzonego rytmu dobowego są zaburzenia snu, gdyż zakłócona zostaje produkcja melatoniny. Zaburzony sen oraz jego jakość wpływają na pracę organizmu. Badania pokazują, że osoby wykonujące pracę zmianową są bardziej narażone na schorzenia układu pokarmowego oraz zaburzenia metaboliczne. Zaburzony rytm dobowy może prowadzić do rozwoju wielu patologii
w organizmie takich jak: zaburzenia hormonalne, pracy układu pokarmowego, układu sercowo -naczyniowego, rozwoju choroby wrzodowej, zaburzeń neurologicznych jak i psychicznych.
Układ pokarmowy a rytm dobowy
Rytm okołodobowy reguluje między innymi wchłaniania składników odżywczych, metabolizm białek, tłuszczy, węglowodanów, a także prawidłową pracę mikrobioty jelitowej. Jak już wspominałam rytm dobowy reguluje prawidłowe wydzielanie hormonów. Na odczuwanie głodu i sytości wpływają leptyna – hormon sytości i grelina – hormon głodu. Leptyna wydzielana jest pulsacyjnie. Najwyższe stężenie występuje wczesnym rankiem i wieczorem. Natomiast stężenie greliny najwyższe jest w nocy, ale jej stężenie spadaw drugiej połowie snu. Jednym ze skutków zaburzonego rytmu dobowego jest niedobór lub brak snu, co wpływa negatywnie na wydzielanie leptyny oraz greliny. Badania pokazują, że jeżeli jesteśmy niewyspani wzrasta w naszym organizmie stężenie greliny a spada leptyny. Pośrednio przekłada się to na jakość diety oraz ilość przyjmowanej energii. Zdecydowanie częściej sięgamy po różnego rodzaju przekąski, posiłki spożywane są nieregularnie, a jeżeli brak snu występuję dłużej może pojawiać się podjadanie nocne. Myślę, że każdy z nas odczuł brak snu na własnym organizmie i zauważył, że najczęściej sięga się po wysokokaloryczne przekąski w celu dostarczenia energii oraz odczuwa problem z nasyceniem. Gdy takie wydarzenia są jednorazowe, nie będą od razu wywoływać choroby. Jednak mamy przykład jak zaburzenie jednego czynnika wpływa na kaskadę zdarzeń w naszym organizmie i jak wszystko jest ze sobą połączone. Jeżeli problemy ze snem są permanentne to mogą przyczynić się do wystąpienia wielu zaburzeń w organizmie. Wiedząc jak wydzielane są hormony głodu i sytości można domyślić się, że jedzenie posiłków późnym wieczorem i w nocy będzie zaburzać ich rytm. Najczęściej obserwuje się to u pracowników zmianowych. Badania pokazują, że są oni bardziej narażeni na rozwój zespołu metabolicznego niż pracownicy jednozmianowi, nie tylko ze względu na brak snu w porach nocnych, ale również spożywanie posiłków w nocy. Warto wspomnieć, że układ pokarmowy inaczej pracuje w ciągu dnia, a inaczej w nocy. Spożywanie posiłków, zwłaszcza wysokotłuszczowych w czasie, kiedy organizm powinien być w spoczynku może przyczynić się do wzrostu masy ciała. Niektóre badania pokazują, że osoby zjadające większą pulę kilokalorii w pierwszej połowie dnia mają niższe ryzyko otyłości w porównaniu do osób, które więcej energii zjadają w godzinach popołudniowych/ wieczornych. Zaburzenie rytmu dobowego wiąże się również ze zmniejszoną produkcją melatoniny, która może wpływać na stężenie glukozy. Zaburzona gospodarka węglowodanowa również wpływa na odczuwanie głodu i sytości.
Zaburzony rytm dobowy a głód
Rytm dobowy jest ściśle regulowany ze środowiskiem zewnętrznym i dopasowuje się do panujących warunków. Jak wspominałam rytm dobowy reguluje prawidłowe wydzielanie hormonów głodu i sytości. Jego rozregulowanie wpływa na zaburzenie ich wydzielania, a co za tym idzie na odczuwanie głodu oraz sytości. Można to pokazać łatwo na przykładzie chodzenia do pracy w tygodniu i wolnych weekendów. Kiedy na tygodniu chodzimy do pracy mamy narzucony określony rytm pobudki oraz jedzenia posiłków. Gdy mamy wolny dzień zauważ, że zazwyczaj mimo, iż możesz pospać dłużej twój organizm budzi się w godzinach, w których wstajesz idąc do pracy, bo tak został przyzwyczajony. W wolny dzień zazwyczaj trudniej utrzymać ci regularność posiłków, jest ich zazwyczaj albo więcej albo mniej. Jeżeli jednak ustawisz swój własny weekendowy rytm będzie ci łatwiej. Taki przypadek nie spowoduje, że od razu będziesz mieć większe ryzyko chorób metabolicznych, to tylko prosty przykład. Dobrze wprowadzić w swoje codzienne funkcjonowanie jakiś stały rytm (oczywiście w miarę możliwości). Nasz organizm to lubi. Każdy z nas na pewno zaobserwował, że gdy coś się zmienia w jego rytmie życia, np. godziny pracy, to czujemy się początkowo źle, ciężko dopasować rytm pracy organizmu do nowej sytuacji. Pojawić się mogą zaburzenia snu, głód, zmęczenie czy rozdrażnienie. Jednak po pewnym czasie wszystko się stabilizuje. Warto zadbać o swój rytm okołodobowy, wpłynie on zarówno pozytywnie na wydzielanie hormonów, regulację ośrodka głodu i sytości, a co za tym idzie dobre samopoczucie zarówno psychiczne jak i fizyczne.
Rytm okołodobowy odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie organizmu, jego zaburzenie może mieć szereg negatywnych konsekwencji. Między innymi wpływa na prawidłowe odczuwanie głodu i sytości. Zadbanie o prawidłowy rytm okołodobowy wpłynie pozytywnie na funkcjonowanie układu pokarmowego, lepszą kontrolę apetytu oraz dokonywanie codziennych wyborów żywieniowych.